-Yorgunluk MS’in doğal sonucu mudur?
Yorgunluk derken öncelikle hepimizin zaman zaman kendimizde gözlemlediğimiz aşırı aktivitenin sonucunda ortaya çıkan yorulma hali ile patolojik yorgunluğu birbirinden ayırt etmek gerekir. Bu ikinci duruma, yani patolojik yorgunluk İngilizce’de “fatigue” olarak adlandırılır. MS’li hastaların çoğu hastalığın çeşitli dönemlerinde kolay yorulmaktan yakınır. Bazen bu atak dönemlerinde görülebilir, atak bulgularına yorgunluk eşlik eder. Bazen de herhangi bir anormal nörolojik bulgu eşlik etmeksizin sadece yorgunluk yakınması şeklinde karşımıza gelebilir. Ayrıca, kas güçsüzlüğüne bağlı olarak ortaya çıkan kapasite azalması kendini kolay yorulmak şeklinde gösterebilir. Ancak bu durumda genellikle nörolojik muayenede kas güçsüzlüğü veya aşırı kas kasılması (spastisite) saptanabilir. Buna karşın hiç yorgunluk hissetmeyen MS hastaları da vardır.
-Yorgunluktan kurtulmak için neler yapabilirim?
Öncelikle MS’li bir kişi, enerjisini etkin ve idareli kullanmalıdır. Günün belli saatlerinde çok aşırı yorgunluk ortaya çıkıyorsa o saatlere kısa dinlenme molaları veya gün ortasına küçük şekerleme araları koymak yararlı olabilir. Herhangi bir işi yaparken özellikle ayakta durmak zorunlu değilse, oturarak yapmak önemli bir enerji tasarrufuna yol açar. Zor ve yorucu işleri dinlenmiş olduğumuz günün ilk saatlerine koymak veya öğle uykusunun ardına koymak yararlı olabilir. Bir de aşırı sıcak ortam yorgunluk hissini arttıracağından, serin ortamda çalışmak ve aşırı sıcak havalarda vücudu serinletici önlemler almak yararlı olabilir.
Aslında MS’e bağlı yorgunluğun en iyi çarelerinden biri düzenli aerobik egzersiz yapılmasıdır. Kişinin kendi sınırları ölçüsünde haftada en az 3 gün düzenli egzersiz yapması zaman içinde yorgunluk belirtilerini azaltacaktır. Bunun en iyi yolu egzersize kısa süreli ve az yoğunlukta başlayıp güçlendikçe egzersiz yoğunluğunu da arttırmak olacaktır. Egzersiz seçimi de kişiye özel olmalıdır; ancak önemli olan yürüyüş gibi sadece bacakları çalıştıran egzersizlerin yanı sıra sırt ve kollar dahil tüm vücudu çalıştıran egzersizlerin seçilmesidir.
-Daha mı çok uyumalıyım?
İyi bir uyku herkes için olduğu gibi MS hastaları için de büyük önem taşır. Ancak ideal uyku süresi kişiden kişiye değişir. Önemli olan mümkün olduğunca kesintisiz bir uyku uyumak ve sabah kalktığımızda zinde ve dinlenmiş hissetmektir. Uyku bozukluğunun çok çeşitli nedenleri olabilir. Doktorunuzla görüşerek bunun nedenlerini araştırmanızda yarar olabilir. MS dışında kişide bulunabilecek depresyon, tiroid hastalıkları, gibi ek bazı hastalıklar uyku düzenini bozabilir. Aldığınız bazı ilaçlar uyku kaçırıyor olabilir veya tam tersi gün içinde aldığınız bazı ilaçlar sizi fazla uyutarak geceyi uykusuz geçirmenize yol açabilir. Sıkça kullanmak zorunda kaldığınız kortizonlu ilaçlar da uyku kaçırabilir. Bu nedenle kortizon tedavisinin mümkünse sabah erken saatlerde yapılması önerilir. MS hastalarında uyku bozukluğunun önemli bir nedeni de mesane sorunlarıdır. Gece çok sık idrara çıkmak da kaliteli bir uyku uyunmasına engel olabilir. Benzer şekilde spastisite (bacaklarda kasılmalar) veya huzursuz bacak sendromu gibi durumlar da uyku kalitesini bozabilir. Önemli olan daha çok uyku değil daha kaliteli uykudur. Bunu sağlamak için doktorunuzdan yardım alabilirsiniz.
-Dinlenme süremi ne kadar tutmalıyım?
Bu da kişiden kişiye değişiklik gösterir. İdeal olan dinlenme sürenizi ihtiyacınıza göre belirlemenizdir. Ancak önemli olan nokta kişinin ihtiyacı olan dinlenme sürelerini gün içine serpiştirmesi ve bunlardan etkin bir biçimde yararlanmasıdır. Günlük yaşam koşullarınız, iş ortamınız elverdiğince küçük dinlenme molaları yaratabilirseniz enerjinizi daha etkin bir şekilde kullanmış olursunuz.
-Spor yapmam yararlı olur mu?
Özellikle germe egzersizlerinin ve aerobik (oksijen tüketimini arttıran) egzersizlerin MS’li hastalarda yorgunluk üzerine olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. Bu nedenle düzenli spor yapmak aşırı yorgunluktan yakınan MS hastalarına önerilmektedir. Ancak burada önemli olan egzersiz yapılan ortamın aşırı sıcak olmaması ve kişinin kendi sınırlarını aşırı zorlamamasıdır. Bu da kişiden kişiye çok büyük farklılıklar gösterir.
-Yaşam düzenimin yorgunlukla ilgisi var mı?
Elbette var. Özellikle geceleri geç yatmak, düzensiz bir uyku düzenine sahip olmak, çalışma saatlerinin belirli bir düzen içermemesi, gün içinde dinlenmeye ayrılan zamanların yetersiz olması yorgunluğu etkileyen faktörlerdir. Yemek aralarının da düzenli olması, öğün atlanmaması kan şekerinde ani düşmelerin yol açacağı ek yorgunluklardan kaçınılması için önemlidir.
-Çalışma düzenim nasıl olmalı?
Kişinin yaşam düzeni ne kadar düzenli olursa o kadar iyi olur. Çalışma saatleriniz araya ufak dinlenme araları konacak şekilde düzenlenmeli, çalışma ortamınızdan ekstra yorucu faktörler uzaklaştırılmalı, aşırı sıcak ortamlar önlenmeli, zor işler daha dinlenilmiş olan erken saatlere alınmalı, düzensiz mesai saatlerinden ve düzensiz yemek saatlerinden kaçınılmalı.
-Başka nelere dikkat edilmeli?
Yorgunluğa yol açabilecek diğer nedenler varsa bunlar araştırılıp tedavi edilmeli. Özellikle tiroid hastalıkları, depresyon, kansızlık (demir eksikliği), vitamin eksikliği, karaciğer hastalıkları, kronik enfeksiyonlar, akciğer hastalıkları yorgunluğa yol açabileceğinden, bunların araştırılması ve tedavi edilmesi MS dışı diğer yorgunluk nedenlerinin ortadan kaldırılmasını sağlayacaktır. Sigara içilmemesi de (içiliyorsa bırakılması veya sigara içilen ortamlarda bulunmamak), havasız ortamlardan kaçınmak, yorgunlukla mücadelede yararlı olabilir.