Sevgili MS’li dostlar, coronavirüs salgını yaşadığımız şu günlerde aşağıdaki bilgileri sizlerle paylaşmak istedim. Öncelikle MS hastalığının tek başına bağışıklığı baskılayan bir hastalık olmadığını ve virüse karşı riskinizi arttırmadığını, ancak her infeksiyon gibi bunun da MS aktivasyonuna yol açabileceğini hatırlatmak istedim. Bu nedenle, salgına karşı hepimizin alması gereken genel önlemleri almanız gerektiğini, yani elinizi sabunla en az 20 saniye yıkamadan kesinlikle yüzünüze gözünüze değdirmemenizi, kalabalık ortamlarda bulunmamanızı, hapşırıp öksürürken elinizi değil, dirseğinizin içini kullanmanızı, dışarıdan aldığınız şeyleri ya sabunlu suyla yıkayıp ya da birkaç saat bekletip kullanmanızı öneriyoruz. Aşağıda MS için kullanılan ilaçlar ile ilgili risk faktörlerini ve alınması gereken önlemleri anlatan Türk Nöroloji Derneği MS çalışma grubunun yazısını sizlerle paylaşıyorum.
Hepimize sağlıklı günler dilerim.
Prof. Dr. Gülşen Akman-Demir
Sayın MS Çalışma Grubu Üyeleri;
Covid-19 (koronavirüs) salgını tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de etkinliğini göstermektedir. Bu dönemde immünsüpresif ve immünomodülatör tedaviler alan MS hastalarımızın tedavi ve takiplerini yönetmek adına tavsiye niteliğinde önerilerimiz aşağıdaki gibidir.
- MS atak tedavisi ile kortikosteroid tedavisi alması gereken hastalarda tedavi süresinin mümkün olduğu kadar kısa (en fazla 5 gün) tutulması önerilmektedir.
- MS tanısı ile birinci basamak tedaviler (interferon beta, glatiramer asetat, teriflunamid, dimetil fumarat) alan hastaların tedavilerine aynı şekilde devam etmeleri önerilmektedir. (buna ilaveten Dr. Gülşen Akman Demir’in notu: interferon alan hastaların injeksiyon öncesinde ibuprufen türü ilaçlar yerine parasetamol içerikli ilaçları almalarını öneriyorum; teriflunamid ve dimetil fumarat içeren hastaların da mümkünse evden çalışmalarını öneriyorum)
- Fingolimod tedavisi alan hastaların; lenfosit sayı takibine dikkat edilmesi (200 altında ise tedaviye ara verilmesi ya da değiştirilmesi), hastalara ciddi viral enfeksiyonlara yakalanma ihtimalinin daha yüksek olduğuna dair bilgi verilmeli, bu konuda daha dikkatli olmaları konusunda uyarılmalıdırlar. Bu tedaviye devam eden hastalarda tedavi kesilmesi ya da ara verilmesi durumunda hastalık aktivitesinin geri dönmesi, yüksek hastalık aktivitesi veya rebound görülmesi ihtimali nedeni ile tedaviye ara verilmesi ya da sonlandırılması önerilmemektedir. (buna ilaveten Dr. Gülşen Akman Demir’in notu: lenfosit mutlak değeri çok düşmüşse doz azaltımına gidilebilir, ve fingolimod kullanan hastalara mümkünse evden çalışmalarını öneriyorum)
- Natalizumab kullanan hastaların; bugünkü durum içerisinde, hastalık aktivitesi göz önüne alınarak, tedavilerinin 1-2 ay ertelenebileceği yada infüzyon süresinin 45 güne uzatılabileceği önerilmektedir.
- Ocrelizumab, rituximab, cladribine, alemtuzumab ve siklofosfamid tedavilerini alan hastaların bu tedavilerini iki ay süre ile ertelemeleri önerilmektedir. (buna ilaveten Dr. Gülşen Akman Demir’in notu: son iki üç ay içinde bu ilaçları almış olan hastaların mümkünse evden çalışmalarını öneriyorum)
- Klinik çalışmalar altında siponimod ve ofatumumab tedavisi alan hastalarda bu tedavilerin iki ay süre ile ertelenmesi önerilmektedir.
- Yeni tedavi başlanacak ya da tedavi değişikliği yapılacak hastalar için yüksek hastalık aktivitesi gibi riskli ve ivedi hareket etmek gereken bir durum yok ise; tedavi başlanmasının ertelenmesi, birinci basamak tedavilerin öncelikle tercih edilmesi ya da hasta ile risk paylaşımı yapılarak diğer tedavilerin değerlendirilmesi önerilmektedir.
- Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 17/03/2020 tarihinde yayınlanan, 14500235-403.99/ sayılı, Elektif İşlemlerin Ertelenmesi ve Alınacak Diğer Tedbirler konulu kararnamenin 7. Maddesine göre ‘Kronik hastalık ve engellilik nedeniyle raporlu ve sürekli kullanımı gerektiren ilaçların, tıbbi malzemeler ve hasta altı bezlerinin sağlık kuruluşuna gidilmeden reçete yazılmasına gerek duyulmaksızın eczaneler ve medikallerden temin edilebilmesi’ ve 8. Maddesine göre ‘Rapor süresinin bittiği süreli engelli raporu bulunan hastaların mevcut raporları Mayıs 2020 sonuna kadar geçerli sayılacak olup rapor yenilemek amacıyla hastanelere müracaat etmemelerinin sağlanması’ hususu konusunda hasta ve yakınlarına bilgi verilmesi önerilmektedir.
- Bağışıklık sistemini etkileyen ilaçlar kullanan hastaların Covid-19 enfeksiyon riski açısından Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan uyarılara (mümkün oldukça evlerinden dışarı çıkmamaları, kalabalık ortamlardan uzak durmaları, diğer kişilerle en az bir metrelik bir temas mesafesi sağlamaları, temizlik ve hijyen kurallarına dikkat etmeleri, toplu taşıma gibi risk potansiyeli yüksek olan ortamlardan uzak durmaları ve ev ziyaretlerini kısıtlamaları gibi durumlara) dikkat etmeleri yönünden uyarılmaları önerilmektedir.
- Covid-19 enfeksiyonunun etkin bir tedavisi halen mevcut değildir. Bu nedenle hastaların bağışıklık sistemini güçlendirici adı altında bir takım destek tedaviler (vitamin ve bitkisel ürünler gibi) alması hekim kontrolü dışında önerilmemektedir. Sağlıklı beslenmeleri, doğal besin maddeleri kullanmaları, uyku kalitesine dikkat etmeleri, yaşam kalitesini arttırıcı aktiviteler yapmaları önerilmektedir.
- Bugün itibarı ile MS gibi kronik hastalığı olan çalışanlar açısından idari bir izin düzenlemesi net bir şekilde bulunmamaktadır. Bu husus yakinen takip edilmektedir. Uygun görülen durumlarda MS hastaları için istirahat raporu uygulaması hekim inisiyatifinde uygulanabileceği önerilmektedir.
Prof. Dr. Hüsnü Efendi
Multipl Skleroz Çalışma Grubu Moderatörü
17/03/2020